I. THỂ LOẠI
Tục ngữ là một trong những thể loại của văn học dân gian. Khác với ca dao, dân ca là những khúc hát tâm tình, thiên về khía cạnh tinh thần, tình cảm, tục ngữ có chức năng chủ yếu là đúc kết kinh nghiệm sống trên rất nhiều lĩnh vực của cuộc sống hằng ngày. Vì thế, tục ngữ được xem là kho kinh nghiệm và tri thức thực tiễn vô cùng phong phú.
Phần lớn các câu tục ngữ có hình thức ngắn, có vần hoặc không vần:
– Tre già măng mọc,
-Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng,
– Ếch kêu uôm uôm, ao chuôm đầy nước,…
Một số khác có hình thức câu dài, nhiều vế: Của làm ra để trên gác, của cờ bạc để ngoài sân, của phù vân để ngoài ngõ. Có câu còn có hình thức của một câu ca dao, thể lục bát:
Chuồn chuồn bay thấp thì mưa Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm
Dù dài hay ngắn, có vần hay không vần, nói chung tục ngữ đều là những câu dễ nhớ, dễ thuộc. Đặc điểm này của tục ngữ chủ yếu được tạo nên từ vần điệu. Những câu tục ngữ không có vần tác động đến người đọc, người nghe bởi kết cấu đối lập hoặc những ấn tượng đặc biệt nào đó. Ví dụ trong câu Tre già măng mọc là quy luật kế thừa, câu Lươn ngắn lại chê chạch dài lại dựa trên những yếu tố đối lập,…
Những câu tục ngữ được dẫn trong bài nói chung đều ngắn (chỉ có một câu hai dòng), được chia thành các vế (có câu 4 vế), các vế liên kết với nhau bởi vần điệu (Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống). Chủ đề chung của những câu tục ngữ này là những kinh nghiệm về thiên nhiên và lao động sản xuất.
II. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Đọc kĩ các câu tục ngữ và chú thích trong bài để hiểu văn bản và những từ ngữ khó.
2. Có thể chia những câu tục ngữ thành hai nhóm:
3. Phân tích nội dung từng câu tục ngữ:
(1)Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng Ngày tháng mười chưa cười đã tối.
(2) Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa.
(3)Ráng mỡ gà, có nhà thì giữ.
(4) Tháng bảy kiến bò, chỉ lo lại lụt.
(5) Tấc đất tấc vàng
(6) Nhất canh trì, nhị canh viên, tam canh điền.
– Câu này nói về giá trị kinh tế khi khai thác ao, vườn, ruộng. Cũng có thể nói về sự công phu, khó khăn của việc khai thác các giá trị kinh tế ở các nơi đó. Ruộng thì phổ biến, chỉ để cấy lúa hay trồng cây lương thực, hoa màu. Vườn thì trồng cây ăn quả, cây lấy gỗ. Ao thả cá, thả rau muống,… Kĩ thuật canh tác rất khác nhau. Người xưa đã tổng kết về giá trị kinh tế, cũng có thể kèm theo đó là độ khó của kĩ thuật.
(7)Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống.
(8) Nhất thì, nhì thục.
4. Minh hoạ đặc điểm hình thức của tục ngữ:
III. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG
1. Cách đọc
Hầu hết các câu trong bài đều được chia thành các vế, liên kết với nhau bởi các vần nên khi đọc cần chú ý ngắt nhịp theo từng vế câu. Giọng đọc rõ ràng, rành mạch.
2. Có thể kể thêm một số câu tục ngữ nói về các hiện tượng thời tiết mưa, nắng, bão, lụt.
– Chuồn chuồn bay thấp thì mưa Bay cao thì nắng, bay vừa thì râm.
– Gió bấc hiu hiu, sếu kêu thì rét Mùa hè đang nắng, cỏ gà trắng thì mưa.
– Hoẵng kêu trời nắng Nai giác, trời mưa.
(Tục ngữ Tày, Nùng)
– Ráng mỡ gà thì gió, ráng mỡ chó thì mưa.
Xem thêm nhiều bài hơn tại : Đề Thi