Phân tích bài thơ sau của Hồ Chí Minh: Cảnh khuya “Tiếng suối trong như tiếng hát xa. Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa. Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ. Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.”

Hồ Chí Minh là một lãnh tụ cách mạng thiên tài của dân tộc nhưng đồng thời, Người cũng là một nhà thơ sánh vai cùng những thi nhân của Đông Tây kim cổ. Trong những năm tháng chiến đấu chống Pháp gian khố của dân tộc, bên cạnh những chú trương, chiến lược đánh đuổi giặc tài tinh, Người còn có những vần thơ khiến lòng người rung động. “Cảnh khuya” là một thi phẩm trong số ấy:

                 Tiếng suối trong như tiếng hát xa

                Trăng lổng cổ thụ bóng lồng hoa

                Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ

                Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.

                                                                1947

Bài thơ ra đời giữa lúc cuộc kháng chiến chống Pháp của dân tộc ta đang hồi gay go, quyết liệt: năm 1947. Trên chiến khu Việt Bắc, sau những giờ phút mỏi mệt, trong cảnh đêm của núi rừng, Người bồi hồi xúc động trước cảnh đêm khuya êm ái. Điều đầu tiên Bác cảm nhận được nơi thiên nhiên hoang sơ là tiếng suối róc rách tuôn theo dòng chảy:

                Tiếng suối trong như tiếng hát xa

Lối so sánh của Bác thật kì lạ! Tiếng suối vốn được cảm nhận bằng thính giác nhưng nghe tiếng suối Người cảm nhận được độ “trong” của dòng chảy. Dòng suối ấy hẳn rất ngọt lành, trong mát, đó hẳn cũng là thứ quà riêng mà thiên nhiên núi rừng ban tặng riêng cho những người chiến sĩ trên đường hành quân xa xôi mệt mỏi. Chẳng những vậy, tiếng suối trong nhưng là “trong như tiếng hát xa”. “Tiếng hát xa”, là thứ âm thanh rất đặc biệt. Đó phải là tiếng hát rất cao để có sức lan toả mạnh mẽ, đế từ xa con người vẫn có thế cảm nhận được. Đó cũng là tiếng hát vang lên trong thời khắc yên lặng bởi nếu không, nó sẽ bị lẫn vào biết bao âm thanh phức tạp của sự sông, liệu từ xa, con người còn có thế cảm nhận được? Điều thú vị trong câu thơ của Bác Hồ là một âm thanh của tự nhiên được so sánh với tiếng hát của con người. Điều đó thể hiện cảm hứng nhân văn sâu sắc trong những vần thơ của Bác.

Cảnh đêm khuya hẳn trong trẻo, tĩnh lặng đên nhường nào Người mới có thể lắng nghe được tiếng suối long lanh ấy. Điều này không khó hiểu bởi không gian núi rừng thường được bao phủ bởi nhiều âm thanh phong phú: tiếng chim kêu, tiếng gió thổi, tiếng cây rừng xao xác tiếng muông thú gọi bầy… Trong bài thơ “Cảnh rừng Việt Bắc”, Bác đã từng viết:

               “Cảnh rừng Việt Bắc thật là hay

               Vượn hót chim kêu suốt cả ngày”.

Vậy thì có lẽ, đây là chút yên ả hiếm hoi của thiên nhiên núi rừng vào thời khắc đêm khuya. Thiên nhiên yên tĩnh nhưng cũng là tâm hồn con người yên tinh, thanh thản hoà mình vào vẻ đẹp cùa tự nhiên. Thiên nhiên vào giây phút ây thật hữu tình biết mấy:

               Trăng lổng cố thụ bóng lồng hoa

Hai từ “lồng” cùng nằm trong một câu thơ tạo những ấn tượng rất đặc biệt. :Lồng” là động từ chỉ việc các vật nằm vào trong một cách thật khớp đế tạo thành một chỉnh thể. Câu thơ hữu tình như một bức tranh duyên: ánh trăng mênh mông toả sáng bao trùm lên cây cố thụ, bóng cây cô thụ lại dịu dâng phủ mình lên những nhành hoa. Bác dùng từ “lồng” rất “đắt”, nó trở thành “nhãn tự” cho câu thơ. Chi với một từ ấy, cảnh vật như đang giao hoà, nương dựa vào nhau một cách duyên dáng, đáng yêu. Đôi mắt người chiên sĩ cách mạng Hồ Chí Minh thật hữu tình, bác ái:

Cánh khuya sống động, có hồn bao nhiêu càng chứng tỏ một điều: người thưởng cảnh đang xa rời giấc ngú yên bình thường nhật. Bởi vậy nên:

               Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ

Cảnh khuya trong trẻo, tĩnh lặng càng làm nổi bật hình ảnh Bác Hồ thao thức không yên trong đêm vắng. Người hoà mình vào thiên nhiên đế cát tiếng thơ ngợi ca thiên nhiên núi rừng song đó chi là giây phút phiêu du vào mày gió còn tâm hồn người thực sự đang gứi gắm ớ một chán trời khác:

               Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà

Câu thơ vang lên như một sự bừng tình cho người đọc. Ta cư ngỡ Bác đang thánh thơi thướng cảnh chơi trăng nhưng kì thực tâm lòng người vẫn đau đáu cho nỗi niềm non nước. Bác “chưa ngủ” vì một lẽ rất Hồ Chí Minh: “vì lo nỗi nước nhà”. Nói vậy bởi Bác đã có nhiều đêm không ngủ, nhiều đêm trớ trăn vì cuộc kháng chiến của dân tộc:

               “Một canh, hai canh, lại ba canh

               Tràn trọc băn khoăn giấc chẳng lành

               Canh bốn, canh năm vừa chợp mắt

                Sao vàng năm cánh mộng hồn quanh’’.

Vậy là, dù cố tạm để lòng mình hướng đến cảnh vật xung quanh (một lời hỏi thăm người bạn muôn đời của thi nhân kim cổ) tâm hồn Bác vần luôn dành trọn tàm tình cho non sông, dân tộc. Và nói như nhà thơ Minh Huệ:

               “Đêm nay Bác ngồi đó

                Đêm nay Bác không ngủ

               Vỉ một lẽ thường tình

               Bác là Hồ Chi Minh”

Bài thơ khép lại với bao dư âm mênh mang lan toả. Đã hơn một lần chúng ta xúc động trước tấm lòng cao cả, bác ái của Bác Hồ nhưng mỗi lần đọc lại “Cảnh khuya” ta lại bồi hồi với những tâm tình của một người mà cả cuộc đời chưa bao giờ nghỉ ngơi, chưa bao giờ an mình trong giấc ngù.s