Bình giảng khổ thơ “Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội …” trong bài “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi

Đề bài: Bình giảng khổ thơ sau trong bài “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi:

Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội Những phố dài xao xác hơi may Người ra đi đầu không ngoảnh lại Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.       

Người Hà Nội, và cả những ai không phải người Hà Nội nhưng biết và yêu Hà Nội, phải cám ơn Nguyễn Đình Thi vì trong bài thơ “Đất nước” viết thời kháng chiến chống Pháp, ông đã dành riêng cho Hà Nội một khổ thơ đầy cảm xúc và ấn tượng sau đây:

Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội Những phố dài xao xác hơi may Người ra đi đầu không ngoảnh lại Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy.

Đây là Hà Nội trong mắt nhìn của hoài niệm. Vì là hoài niệm nên chỉ có những gì là đọng nhất, sâu nhất. Hà Nội mùa thu, có biết bao điều đáng nói. Nhưng nói gì đây để vần rất chung mà lại rất riêng cho Hà Nội? Nói gì đây để vẫn là Hà Nội của mọi người vẫn của riêng mình, cho ai cũng nhận ra nhưng lại vẫn không phải là những điều mà trước mình người ta đã nói? Và, Nguyễn Đình Thi đã chọn:

Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội Những phố dài xao xác hơi may.

Một từ chớm đứng trước từ “lạnh” thật gợi rất đúng một ngày thu Hà Nội. Chớm lạnh là mới bắt đầu trở lạnh, là đã lạnh nhưng chưa phải thật sự lạnh, là cái lạnh tuy đã đến nhưng còn e ấp, sẽ sàng, chỉ như một báo hiệu ban đầu của thiên nhiên: mùa thu rồi đó. Đó là cái lạnh, không phải cái lạnh cắt da như một khổ ải đọa đày, mà là một loại ân sủng của thiên nhiên ban cho con người, đặc biệt là cho người nghệ sĩ. Trách chi mà trong thơ Việt Nam có nhiều thơ về mùa thu đến thế! Cái chớm lạnh ấy thật hoàn toàn ngang giá với “một lá ngô đồng rụng” mà các nhà thơ Trung Quốc xưa vẫn rất tâm đắc:

Ngô đồng nhất diệp lạc Thiên hạ cộng tri thu

Một bức tranh tuyệt đẹp của mùa thu: một thềm nhà ngập nắng thu, im lặng và cô độc giữa mùa thu vì không còn vang tiếng bước của người đã ra đi, lá thu vàng đang rơi, chầm chậm, từng chiếc, từng chiếc, dần phủ đầy thềm… Tiết tấu trong câu thơ này thật lạ: không biết nên ngắt nhịp ở đâu. Bảy tiếng cứ gieo xuống chậm rãi, đều đặn như nhịp bước của người ra đi, quá quyết mà lưu luyến, lặng lẽ mà xao động, đầu không ngoảnh lại mà lòng vẫn hướng về, lá rơi, hay nắng nữa cũng đang rơi? Và cả thềm nữa, cũng đang rơi xuống trong khoảng nhớ của người đi?