GIÁ TRỊ NHÂN VĂN CỦA VỞ KỊCH HỒN TRƯƠNG BA,DA HÀNG THỊT CỦA LUU QUANG VŨ
Lưu Quang Vũ là một tài năng ở nhiều mặt viết truyện ,làm thơ ,vẽ tranh nhưng sáng tác kịch là phần đóng góp nổi bật nhất .Ô ng được coi là một trong những nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.Lưu Quang Vũ đã để lại hơn 50 tác phẩm kịch xuất sắc trong đó có vở kịch Hồn Trương Ba,da hàng thịt.
Kịch Hồn Trương Ba,da hàng thịt sáng tác 1981 nhưng đến 1984 mới ra mắt công chúng và đã được công diễn nhiều lần.Từ cốt truyện dân gian Lưu Quang Vũ đã xây dựng thành một vở kịch nói hiện đại có ý nghĩa tư tưởng và triết lí sâu sắc.Vở kịch gồm bảy cảnh và một đoạn kết.Nội dung kể về Trương Ba là người giỏi đánh cờ và thích làm vườn bị Nam Tào bắt chết nhầm.Vì muốn sửa sai nên Nam Tào và Đế Thích cho hồn Trương Ba nhập vào xác của anh hàng thịt kềnh càng ,thô lỗ vừa mới chết.Tuy được sống nhưng Trương Ba gặp rất nhiều phiền toái và đau khổ.Vợ Trương Ba định bỏ đi ‘cấy thuê làm mướn ở đâu cũng được”,trả Trương Ba lại cho vợ anh hành thịt .Cháu nội Trương Ba thì phản ứng gay gắt nhất quyết không nhận ông nội “Ông xấu lắm ,ác lắm! Cút đi ! Lão đồ tể,cút đi”.Người con dâu hiểu được nghịch cảnh của hồn Trương Ba và thương bố chồng nhiều hơn xưa , nhưng chị ta lại lo lắng vì sự thay đổi của ông mà “nhà ta như sắp tan hoang ra cả rồi” Trước nguy cơ tha hóa về nhân cách và sự xa lánh của người thân,Trương Ba quyết định trả xác lại cho anh hàng thịt và chấp nhận cái chết. Gíá trị nhân văn của của vở kịch chính là những thộng điệp có tính triết lí về nhân sinh mới mẻ,tích cực. được thể hiện tập trung trong cảnh 7 qua màn đối thoại giữa Trương Ba và xác hàng thịt,đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích.
Qua màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt tác giả nêu lên quan niệm:con người luôn phải đấu tranh với bản thân để hoàn thiện nhân cách.Màn đối thoại cho thấy con người có hai phần :linh hồn và thể xác ,linh hồn lcó cơ sở vật chất là thể xác.Trong con người ,biểu hiện của linh hồn là những suy nghĩ ,tư tưởng.Biểu hiện của thể xác là các nhu cầu như ăn ,uống và các hoạt động trong đời sống. Linh hồn và thể xác là một thể thống nhất ,có quan hệ hữu cơ với nhau,trong đó linh hồn giữ vị trí chủ đạo.Vậy nên linh hồn phải chịu trách nhiệm cuối cùng về hành động của thể xác,không thể thỏa mãn mọi nhu cầu ở mọi mức độ ,mọi lúc ,mọi nơi rồi đổ trách nhiệm cho thể xác. Cuộc đấu tranh giữa linh hồn và thể xác thực sự là cuộc đấu tranh trong bản thân con người để làm chủ những nhu cầu, ham muốn,nhất là khi con người bị hoàn cảnh tác động.Đó là cuộc đấu tranh để làm chủ bản thân và hoàn thiện nhân cách của con người.
Trong màn đối thoại giữa hồn Trương Ba với Đế Thích tác giả đã gửi gắm quan niệm có ý nghĩa nhân sinh về hạnh phúc ,về lẽ sống và về cái chết.Không được sống là chính mình ,phải trú nhờ thân xác hàng thịt,Trương Ba ý thức rất rõ về cảnh ngộ trớ trêu của mình và vô cùng đau khổ. Khi gặp Đế Thích,Trương Ba đã khẳng định “Không thể bên trong một đằng,bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”.Trương Ba kiên quyết trả xác cho anh hàng thịt ,và cũng kiên quyết từ chối không sống trong thân xác cu Tị vì sống như thế “còn khổ hơn là cái chết”.Không những vậy,trước khi trở về với cái chết, Trương Ba còn yêu cầu Đế Thích làm cho anh hàng thịt sống lại vì chị vợ anh ta “thật đáng thương”.Trương Ba cũng yêu cầu Đế Thích “ vì con trẻ”,hãy hiểu nỗi đau khổ của người mẹ mất con mà làm cho cu Tị sống lại .Sự lựa chọn và ý muốn của Trương Ba là rất cao thượng.Qua đó tác giả muốn gửi tới độc giả bức thông điệp :một trong những điều qúy giá nhất của con người là được sống trọn vẹn với những giá trị mình có và theo đuổi. Nếu không được sống là chính mình mà phải sống gửi ,sống nhờ,sống giả tạo thì cuộc sống ấy thật vô nghĩa,đầy tính bi hài.
Đoạn kết của vở kịch là khung cảnh hồn Trương Ba chập chờn trong màu xanh của cây,lá trong vườn,ở trên bậc cửa ,trong ánh lửa ,nơi cầu ao, trong cái cơi đựng trầu ,con dao giẫy cỏ…Cho dù không còn trên cõi đời nhưng Trương Ba vẫn được người thân quý mến như xưa.Trong tâm trí mọi người Trương Ba vẫn bất tử, vẫn là con người “trong sạch thẳng thắn”.Từ đó Lưu Quang Vũ khẳng định :thân xác của tứng con người tồn tại hữu hạn ,nhưng sự sống và linh hồn con người là mãi mãi.Tư tưởng và triết lí về con người của Lưu Quang Vũ vừa biện chứng vừa lạc quan và cao thượng.
Vấn đề mối quan hệ giữa linh hồn và thể xác trong vở kịch Hồn Trương Ba,da hàng thịt còn có thể giúp ta liên tưởng đến mối quan hệ giữa nội dung và hình thức trong mỗi sự vật..Khi nội dung và hình thức phù hợp thì sự vật tồn tạị và phát triển .Ngược lại khi nội dung và hình thức không phù hợp với nhau thì sự phát triển bị kìm hãm ,sự tồn tại của sự vật có thể bị đe dọa. Đây cũng là một triết lí mang tính nhân văn giúp cuộc sống con người ngày càng hoàn thiện và tốt đẹp hơn.
Qua vở kịch Hồn Trương Ba ,da hàng thịt,nhà viết kịch tài năng Lưu Quang Vũ đã gửi tới nhiều thế hệ khán giả,độc giả những triết lí nhân sinh sâu sắc về hạnh phúc,về sự sống và cái chết ,về mối quan hệ giữa nội dung và hình thức… Lưu Quang Vũ đã về với cõi vĩnh hằng nhưng cùng với những vở kịch bất hủ có giá trị nhân văn sâu sắc, tên tuổi của ông sẽ mãi bất tử.
Xem thêm nhiều bài hơn tại : Đề Thi